بلاگ شخصی محمدجواد منصورزاده

دسته‌بندی مشاغل به «مردانه» و «زنانه» از قدیم وجود داشته و به اعتقاد برخی صاحب‌نظران چنین تقسیم کاری از تاثیرگذارترین علل جایگاه پایین‌تر زنان در تاریخ بوده است (1). چنین دسته‌بندی از کلیشه‌های جنسیتی نشأت می‌گیرد. «کلیشه‌های جنسیتی تصویر ذهنی یکنواخت و قالب‌بندی شده‌ای از رفتارهای خاص مربوط به زنان و مردان را ارائه می‌دهد بدون آنکه بررسی و آزمون شده باشند. بر اساس کلیشه‌های جنسیتی، ‌‌زنان و مردان در جامعه دارای ویژگی‌های خاص، ‌‌رفتار خاص و حالات روانی خاص هستند و در نهایت، ‌‌قابلیت انجام‌دادن وظایف و کارهایی را دارند که به صورت معمول با یکدیگر متفاوت هستند. کلیشه‌سازی از طرفی خصوصیات و توانایی‌هایی را به زنان اختصاص می‌دهد که در مردان از آن‌ها نشانه‌ای نیست و از طرف دیگر، ‌‌توانایی‌ها و خصوصیاتی را به مردان نسبت می‌دهد که زنان از آن بی‌بهره هستند» (2). از این رو کلیشه‌های جنسیتی درباره مشاغل یکی از اصلی‌ترین عوامل حضور افراد در مشاغل بشمار می‌آید. 

علی‎رغم اینکه زنان در دهه‌های اخیر با سرعتی چشمگیر وارد آموزش عالی و اشتغال شده‌اند اما مطالعات شکاف جنسیتی در گروه‌های مختلف شغلی را همچنان در عصر حاضر نشان می‌دهد که در این بین مردان بیشتر از زنان پایبند کلیشه‌های شغلی مربوط به جنسیت هستند و با برخورد سنتی‌تر به تشدید این کلیشه‌ها کمک می‌کند (3). از آنجاییکه اهمیت شغل به‌عنوان یکی از عوامل سرنوشت‌ساز زندگی هر فرد واضح است، بنابراین، مراجعه افراد به اینترنت برای کسب آگاهی و شناخت بیشتر از مشاغل امری تقریباً قطعی است. از این رو این سوال در ذهن ما شکل گرفت که آیا اینترنت می‌تواند برای افرادی که در جستجوی شغل آینده خود هستند کلیشه جنسیتی ایجاد کند؟ بدین منظور مشاغل پرطرفدار حوزه بهداشت و درمان ایران را به زبان فارسی در بخش تصاویر گوگل جستجو کردیم و تصاویر بازیابی شده را از نظر جنسیت مورد بررسی قرار دادیم که نتیجه آن اخیرا در مجله Health Care for Women International منتشر شده است (4).

یافته‌های پژوهش

نتایج نشان داد در تصاویر وب فارسی شکاف جنسیتی زیادی در مشاغل به‌چشم میخورد و مشاغلی نظیر پرستاری اغلب در اختیار بانوان، و پزشکی و کارشناس بهداشت حرفه‌ای غالباً در تسلط مردان است. البته این شکاف جنسیتی در رشته زنان و زایمان، مامایی و فوریت‌های پزشکی نیز وجود داشت که به دلیل پذیرش تک جنسیتی در دانشگاه‌های کشور، این امر طبیعی به نظر می‌رسد. نتایج جنسیت تصاویر مشاغل مرتبط با حوزه بهداشت و درمان ایران در وب فارسی در نمودار زیر ارائه شده است.

نتیجه‌گیری

آندره میشل چهار دسته‌بندی برای کلیشه‌های مشترک جهانی مطرح می‌کند که در یکی از آن‌ها به بحث نقش‌های حرفه‌ای می‌پردازد. او در این دسته‌بندی بیان می‌کند که زنان منشی یا پرستار هستند و مردان کارفرما و پزشک (5). وجود شکاف جنسیتی در تصاویر می‌تواند برای افرادی که در جستجوی شغل آینده خود هستند کلیشه جنسیتی ایجاد کرده و آینده شغلی وی را تحت الشعاع قرار دهد و یا حتی او را از انتخاب رشته‌ای خاص منصرف سازد. همچنین نابرابری جنسیتی در مشاغل می‌تواند با عواقب نامطلوبی همراه باشد. برای مثال کمبود پرستاران مرد باعث می‌شود زنان در نبود آن‌ها کارهای طاقت‌فرسای فیزیکی زیادی انجام دهند که ممکن است در آینده ریسک ابتلای ‌آن‌ها به مشکلات جسمی را افزایش دهد (6). بعلاوه لزوم بکارگیری سایر جنسیت‌ها در برخی بخش‌ها مثل فوریت‌های پزشکی، اورولوژی و... که اکنون در سیطره جنسیتی خاص است، می‌تواند در مبحث مسائل اخلاقی مساله‌ای نگران‌کننده باشد (7).

با توجه به اینکه وجود نابرابری جنسیتی در مشاغل حوزه بهداشت و درمان می‌تواند عواقب نامطلوبی بر ارائه خدمات بهداشتی و مرگ استعدادهای بالقوه داشته باشد، استفاده از تصاویر اینترنتی فاقد نابرابری جنسیتی در محیط وب ضروری به نظر می‌رسد. در همین راستا، تبلیغات و برگزاری کارگاه‌های مرتبط برای تولیدکنندگان محتوا در این مسیر می‌تواند گامی موثر باشد.

منابع

1- سعیدی، ضحی؛ نوربالا، فاطمه؛ حمزوی عابدی، فاطمه. تصورات قالبی جنسیتی: نگرش‌های ضمنی به مشاغل و اثر مواجهه با نمونه‌های غیرکلیشه‌ای. تازه های علوم شناختی. ۱۳۹۵؛ ۱۸ (۱): ۷۹-۸۸.

2- سفیری، خدیجه؛ منصوریان راوندی، فاطمه. کلیشه‌‌های جنسیّتی و سلامت اجتماعی. فصلنامه علمی مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان. 1394؛ 13(2): 37-66.

3. Lampousaki, S. (2010). Stereotypes about gender and work. European working conditions observatory.

4. Shamsi A, Heidari H, Mansourzadeh MJ. Gender inequality in Internet images: A case study of Iranian healthcare occupations in Google images. Health Care for Women International. 2021 Jan 18:1-8.

5. ثقفی، زهره؛ راد، فیروز. بررسی رابطه کلیشه‌های جنسیتی با مشارکت اجتماعی در بین دانشجویان دختر دانشگاه آزاد اسلامی شهر میاندوآب. مجله مطالعات جامعه‌شناسی. 1393؛ 7(22):25-45.

6. عزیزی، شیلان؛ جعفری، سکینه؛ ابراهیمیان، عباسعلی. کمبود پرستاران مرد در بیمارستان ‎های ایران و جهان: یک مقاله مروری روایتی. فصلنامه پرستاری، مامایی و پیراپزشکی. ۱۳۹۸؛ ۵ (۱) :۶-۲۳.

7. Clow KA, Ricciardelli R. Women and men in conflicting social roles: Implications from social psychological research. Social Issues and Policy Review. 2011;5(1):191-226.

این مطلب با مشخصات زیر در ستون مقاله‌های روز لیزنا منتشر شده است:

منصورزاده، محمد جواد. (1400). «جنسیت مشاغل حوزه بهداشت و درمان کشور در وب فارسی» ستون مقاله های روز لیزنا: شماره 6 . 11 فروردین 1400.